Czym jest skarga pauliańska?
Skarga pauliańska, zwana również actio pauliana, to najogólniej rzecz ujmując środek ochrony wierzyciela przed skutkami niewypłacalności dłużnika. Instytucja skargi pauliańskiej będzie miała zastosowanie w sytuacji, gdy dojdzie do nielojalnego zachowania dłużnika. Skorzystanie z dobrodziejstwa actio pauliana pozwala zrealizować wierzytelność z majątku osoby, która w wyniku nielojalnego działania dłużnika odniosła korzyść.
UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA GDAŃSK
Kiedy wierzyciel może skorzystać ze skargi pauliańskiej?
Wyobraźmy sobie hipotetyczną sytuację. Dłużnik zaciągnął zobowiązania i nie jest w stanie ich spłacić. W związku z tym postanowił, że ogłosi upadłość. Jednak przed przystąpieniem do postępowania upadłościowego dowiedział się, że nieruchomość, którą posiada, może zostać zlicytowana. Wpadł więc na pomysł, aby w formie darowizny przenieść tę nieruchomości na swojego małżonka. Czy oznacza to, że można bezkarnie wyzbywać się majątku w obawie przed jego utratą? Otóż nie! Nic bardziej mylnego. Przestrzegamy przed podejmowaniem takich działań – próba oszukiwania sądu nie przyniesie bowiem oczekiwanego rezultatu.
Skarga pauliańska – uregulowanie kodeksowe
Dopuszczalność skorzystania z instytucji skargi pauliańskiej jest obwarowane wystąpieniem szeregu okoliczności. Zostały one szczegółowo wymienione w art. 527 KC. Stanowi on, że:
§ 1. Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
§ 2. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.
§ 3. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. § 4. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
§ 4. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Przesłanki skorzystania ze skargi pauliańskiej
W oparciu o powyższy przepis przesłanki skorzystania ze skargi pauliańskiej przedstawiają się jak poniżej.
- Pierwszą przesłanką jest istnienie wierzytelności podlegającej ochronie pauliańskiej i pokrzywdzenie wierzycieli.
- Drugą przesłankę stanowi uzyskanie przez osobę trzecią korzyści majątkowej.
- Trzecia przesłanka to działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.
- Ostatnią, czwartą przesłankę jest wiedza lub możliwość dowiedzenia się przez osobę trzecią o pokrzywdzeniu wierzycieli dłużnika i zła wiara osoby trzeciej.
Przesłanka nr 1
Dana czynność będzie podlegała ochronie pauliańskiej i zostanie dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli wtedy, gdy skutkowała powstaniem niewypłacalności dłużnika lub pogłębieniem już istniejącej niewypłacalności. O osiągnięciu stanu niewypłacalności pisaliśmy w jednym z naszych poprzednich wpisów.
Przesłanka nr 2
Przez uzyskanie korzyści majątkowej możemy mówić w dwóch zasadniczych przypadkach. Pierwszy polega na nabyciu przez osobę trzecią rzeczy lub zbywalnego prawa majątkowego (np. prawa własności przemysłowej, udziały). Drugi przypadek to taki, kiedy osoba trzecia zostanie zwolniona z określonego zobowiązania (np. z zapłaty długu). Najczęściej zdarza się, że dłużnik dokonuje na rzecz osoby trzeciej przysporzenia w zamian za nieekwiwalentne świadczenie od osoby trzeciej. Korzyść majątkowa będzie wtedy obejmowała tę nieekwiwalentną część uzyskanego przez dłużnika świadczenia.
Przesłanka nr 3
Wiedza lub możliwość dowiedzenia się o pokrzywdzeniu oznacza, że dłużnik mógł przewidzieć skutek danej czynności. Dłużnik powinien był zatem przewidzieć, że jej dokonanie będzie skutkować jego niewypłacalnością lub zwiększeniem jej stopnia. Nie jest przy tym wymogiem, aby dłużnik działał z zamiarem bezpośrednim pokrzywdzenia wierzyciela. Wystarczającym będzie, jeżeli dłużnik mógł przewidzieć, że dojdzie do pokrzywdzenia. Wyjątek od tej reguły ustawodawca zawarł w art. 530 KC, który odnosi się do ochrony przyszłych wierzycieli. Przyszły wierzyciel to taki, którego wierzytelności powstały już po dokonaniu czynności dłużnika. Zaskarżenie czynności prawnej dokonanej przez dłużnika jest możliwe, jeżeli dłużnik w chwili dokonywania czynności prawnej zdawał sobie sprawę lub chociażby mógł zdawać sobie sprawę przy zachowaniu należytej staranności, że będzie odpowiadał w przyszłości za dług i dokonał czynności w celu pokrzywdzenia wierzyciela. [tak P. Nazaruk [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, LEX/el. 2022, art. 530.].
Przesłanka nr 4
Ostatnią przesłanką skorzystania ze skargi pauliańskiej jest wiedza lub możliwość dowiedzenia się o pokrzywdzeniu wierzycieli. Chodzi oczywiście o świadomość osoby trzeciej w tym zakresie. Wierzyciel może skorzystać z actio pauliana wtedy, gdy osoba trzecia wie, lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o krzywdzącym charakterze czynności. Co przy tym istotne, stan istniejący w chwili dokonywania czynności ma tu znaczenie w kontekście oceny stanu świadomości osoby trzeciej.
UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA GDAŃSK
Skarga pauliańska – termin
Odnosząc się do terminu, w którym pokrzywdzony wierzyciel może skorzystać z instytucji skargi pauliańskiej, należy odnieść się do art. 534 KC. Treść tego przepisu brzmi jak poniżej.
Uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności. Oznacza to, że nawet w przypadku, gdy dłużnik w sposób rażący i ewidentny wyzbył się któregoś ze składników swojego majątku, osoba pokrzywdzona takową czynnością nie będzie mogła domagać się uznania jej za bezskuteczną.
W razie jakichkolwiek pytań lub wątpliwości pozostajemy pod stałym kontaktem mailowym biuro@nowa-upadlosc.pl. Zachęcam również do dołączenia do naszej trójmiejskiej grupy facebookowej, gdzie odpowiadamy na najróżniejsze pytania. Kolejne wpisy zapewne dodamy niebawem!
Do zobaczenia!
Martin Treder
biuro@nowa-upadlosc.pl